Satış sözleşmelerinde, özellikle bedelin taksitler hâlinde ödendiği veya teslimlerin kademeli olarak gerçekleştiği projelerde banka teminat mektubu, ve esnek bir güvencedir. Banka teminat mektubu, düzenletenin sözleşmesel edimini yerine getirmemesi hâlinde muhatabın ilk talepte ve protesto aranmaksızın ödeme talep edebilmesini sağlayan, temel ilişkiden bağımsız bir garanti taahhüdü olarak konumlanmaktadır.

1. Teminat mektubunun tanımı ve işlevi

Banka teminat mektubu, bankanın düzenleten müşterisi adına muhataba karşı belirli bir tutarı öngörülen şartlar gerçekleştiğinde kayıtsız ve şartsız ödemeyi üstlendiği, bankacılık uygulamasında ‘gayrinakdî kredi’ olarak sınıflandırılan bir üründür. Uygulamada performans teminatı, avans iadesi teminatı, bedel ödeme teminatı ve garanti-bakım teminatı başta olmak üzere farklı amaçlara hizmet eden türleri bulunmaktadır. Nakit bloke ve rehin gibi doğrudan teminat araçlarına kıyasla işletme sermayesini korumakta, ‘ilk talepte ödeme’ özelliğiyle tahsilat güvencesini artırmakta ve uluslararası işlemlerde URDG 758’e açık atıf yapılması suretiyle süreçlerin standartlaştırılmasına hizmet etmektedir.

2. Hukuki niteliği ve Yargıtay içtihadı

Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu’nun 13.12.1967 tarihli, 1966/16 E., 1967/7 K. sayılı kararı uyarınca banka teminat mektubu kefalet değildir; temel borç ilişkisinden bağımsız, talebe bağlı bir garanti taahhüdü niteliği taşımaktadır. Bu çerçevede banka, muhatabın ilk talebini kural olarak temel sözleşmeden doğan itiraz ve def’ileri incelemeksizin karşılamakla yükümlü bulunmaktadır.

İstisnai olarak Türk Medeni Kanunu’nun 2. maddesinde düzenlenen dürüstlük kuralı kapsamında hakkın açıkça kötüye kullanılması söz konusu ise, örneğin bariz sahtecilik, açık muvazaa veya riskin muhatap tarafından bizzat yaratıldığına dair güçlü emarelerin varlığı hâlinde, mahkemeden alınacak ihtiyati tedbir kararı ile ödeme geçici olarak durdurulabilmektedir. Teminat mektupları Türk Borçlar Kanunu’nun 584. maddesindeki eş rızası şartına tabi değildir; zira hukuki nitelik itibarıyla kefalet değil bağımsız garanti söz konusudur.

Ayrıca teminat mektupları, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ve Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmelik kapsamında gayrinakdî kredi olarak düzenlenmektedir.

3. Satış sözleşmelerinde sözleşmesel kurgular

Satış sözleşmelerinde banka teminat mektubu, sözleşmenin ifası, yapılan avansların iadesi ve teslim sonrası garanti/bakım yükümlülüklerinin yerine getirilmesi gibi başlıca riskleri güvence altına alan pratik bir araçtır. Uygulamada en yaygın kullanım performans teminatı, avans iadesi teminatı ve garanti/bakım teminatı şeklindedir. Tutar, sözleşme bedeline göre makul bir oran olarak belirlenmekte; vade, sözleşme takvimiyle uyumlu biçimde düzenlenmektedir. Mektup metni ile satış sözleşmesi hükümleri birbiriyle çelişmeyecek ve taraflara öngörülebilirlik sağlayacak şekilde kaleme alınmaktadır.

Tahsil mekanizması sade şekilde işlemektedir: “ilk talepte ödeme” kayıtlı mektuplarda lehdar, sözleşmeye aykırılığı ve talep ettiği tutarı belirterek, mektupta gösterilen usule uygun biçimde ve süresi içinde bankaya başvurduğunda, banka mektup metninde öngörülen belgelerle birlikte yapılan ibraz üzerine ödeme yapmaktadır. Kamu alımlarında ibraz ve teyit EKAP üzerinden yürütülmekte; özel sektör işlemlerinde bankanın belirlediği başvuru kanalları ve format kullanılmaktadır.

4. Sonuç ve öneriler

Banka teminat mektubu, satış sözleşmelerinde tarafların hak ve menfaatlerini dengeleyen, tahsil kabiliyetini güçlendiren ve işlem hızını artıran bir güvence aracı olarak öne çıkmaktadır. Türk hukuku ve bankacılık uygulaması bağımsız garanti ilkesini ve ‘ilk talepte ödeme’ esasını benimsemektedir; TMK m. 2 çerçevesinde açık kötüye kullanım hâllerinde yargısal koruma imkânı istisnaen söz konusudur. Uygulamada mektup tutarı, vadesi, azaltım mekanizmaları ve talep koşulları çelişkiye yol açmayacak açıklıkta düzenlenmeli; uygun görüldüğünde URDG 758 atfı ve e-teminat altyapısı kullanılarak tahsil kabiliyeti ile süreç verimliliği artırılmalıdır. Sürecin tamamında, mektubun doğru nitelikle bankadan teslim alınması ve sözleşmesel müzakere/uygulama adımlarının eksiksiz yürütülmesi için profesyonel hukuki destek alınmasını önermekteyiz.

Mevzuata dair

Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu’nun 13.12.1967 tarihli, 1966/16 E., 1967/7 K. sayılı kararı teminat mektubunun kefalet olmadığını ve bağımsız garanti niteliğini benimsediğini ortaya koymaktadır. ‘İlk talepte ödeme’ kayıtlı mektuplarda bankanın ödeme yükümlülüğü esastır; ancak sahtecilik, açık muvazaa veya riskin muhatapça yaratılması gibi ağır kötüye kullanım emarelerinin varlığında TMK m. 2’ye dayanılarak ihtiyati tedbir yoluna başvurulabilmektedir. TBK m. 584’te öngörülen eş rızası şartı, bağımsız banka teminat mektuplarına uygulanmamaktadır. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ve ilgili ikincil mevzuat teminat mektuplarını gayrinakdî kredi olarak düzenlemekte; komisyonlar 6802 sayılı Kanun kapsamında BSMV’ye tâbi olmaktadır. Kamu alımlarında 4734 sayılı Kanun ve ilgili düzenlemeler çerçevesinde geçici ve kesin teminatlar ile EKAP üzerinden yürütülen e-teminat süreçleri uygulanmaktadır; URDG 758’in uygulanması ise mektup metnine yapılacak açık atfa bağlıdır.

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti. (2011). Türk Borçlar Kanunu (Kanun No. 6098). Resmî Gazete.

• Türkiye Cumhuriyeti. (2005). Bankacılık Kanunu (Kanun No. 5411). Resmî Gazete.

• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. (2006). Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmelik

• Türkiye Cumhuriyeti. (1956). Gider Vergileri Kanunu (Kanun No. 6802)

• Türkiye Cumhuriyeti. (2002). Kamu İhale Kanunu (Kanun No. 4734)

• International Chamber of Commerce. (2010). Uniform Rules for Demand Guarantees (URDG 758). ICC Publication No. 758.

• Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu E. 1966/16, K. 1967/7

Yazan Ve Düzenleyen

Av. Berk ÖZGEN

Banka Teminat Mektubu: Hukuki Nitelik Ve Uygulama